0 Αέρηδες. Ο αρχαιότερος μετεωρολογικός σταθμός

O Πύργος των Ανέμων ή Ωρολόγιο του Ανδρονίκου του Κυρρήστου. 

Έχει δώσει το όνομά του σε μια ολόκληρη γειτονιά. Ψηλός – φτάνει τα 12μ. – και καμωμένος από πεντελικό μάρμαρο, δεσπόζει στην καρδιά του πρώτου εμπορικού κέντρου της Αθήνας, στη Ρωμαϊκή Αγορά, στην Πλάκα. Το όνομά του; Αέρηδες.

Κι αν όλοι γνωρίζουν τον οκταγωνικό Πύργο κάτω από την Ακρόπολη, πόσοι ξέρουν πως θεωρείται ο αρχαιότερος μετεωρολογικός και ωρομετρικός σταθμός του κόσμου και πως έχει χαραγμένα τα μεγαλύτερα γνωστά ηλιακά ρολόγια της αρχαιότητας που έχουν βρεθεί σε κάθετους τοίχους;


Μοναδικός στον κόσμο, ο Πύργος των Ανέμων ή Ωρολόγιο του Ανδρονίκου του Κυρρήστου – από το όνομα του κατασκευαστή του, αστρονόμου, που καταγόταν από τη μακεδονική Κύρρο – εκτιμάται ότι χτίστηκε το 47 π.Χ. για να εξυπηρετεί τους εμπόρους που ήθελαν να υπολογίσουν σε πόσο χρόνο θα έφταναν τα προϊόντα τους στην αγορά.

Το Ωρολόγιο του Κυρρήστου τον 19ο αιώνα

Χαμένος σήμερα, στην κορυφή του στεκόταν ένας χάλκινος Τρίτωνας που περιστρεφόταν και έδειχνε με το ραβδί του ποιος από τους οκτώ ανέμους που απεικονίζονταν ανάγλυφα σε κάθε πλευρά του Πύργου φυσούσε εκείνη τη στιγμή. Ακόμη κι αν κάποιος δεν μπορούσε να διαβάσει τα ονόματά τους, τα οποία αναγράφονταν, αρκούσε να τους κοιτάξει για να εξακριβώσει την ταυτότητά τους. 

Δεν είναι τυχαίο που ο αρχαίος γλύπτης αποτύπωσε τον Βοριά ως γέροντα με ένα κοχύλι στο χέρι για να παραπέμψει στον ήχο που κάνει όταν φυσά στις σπηλιές της Αττικής.

ΒΟΡΕΑΣ: Ο κατά το σχήμα στερεός, ο άνεμος του βουνού. (Βόρειος, Τραμουντάνα)
Ένας σκυθρωπός γέρος, τυλιγμένος σε χιτώνα, φυσάει μέσα από ένα μεγάλο κοχύλι. 

Ακολουθώντας τη φορά του ρολογιού, δίπλα βρίσκεται ο Καικίας (βορειοανατολικός άνεμος), ηλικιωμένος κι αυτός, που κρατά μια ασπίδα γεμάτη χαλάζι. 

ΚΑΙΚΙΑΣ: Ο ερχόμενος από τον ποταμό Κάϊκο, από την περιοχή της Μυσίας.
(Βορειοανατολικός, Γραίγος) Σκορπίζει χαλάζι από μία ασπίδα.

Τον ακολουθεί ο Απηλιώτης – ανατολικός, έρχεται από τον ήλιο, όπως λέει και το όνομά του -, νέος με τα χέρια γεμάτα στάχυα και φρούτα, καθώς φέρνει βροχή πολύτιμη για τους γεωργούς.

ΑΠΗΛΙΩΤΗΣ: Ο σχετιζόμενος με τον Ήλιο. (Ανατολικός, Λεβάντες)

Ένας νέος φέρνει φρούτα και σιτηρά.

Επόμενος είναι ο αποπνικτικός Εύρος, ο νοτιοανατολικός άνεμος με τη μορφή γέροντα και ο μοναδικός που έχει άδεια χέρια. 

ΕΥΡΟΣ: Αυτός που «καίει». (Νοτιοανατολικός, Σιρόκος)
Ένας γέρος ανδρας τυλιγμένος σε βαρύ χιτώνα.

Με μια αναποδογυρισμένη υδρία ακολουθεί ο Νοτιάς, καθώς ο νέος αυτός άνδρας φέρνει πολλές βροχές. 

ΝΟΤΟΣ (Νότιος, Όστρια) Αδειάζει ένα δοχείο με νερό.

Τον διαδέχεται ο νοτιοδυτικός Λίβας, στιβαρός, κρατά στα χέρια του την πρύμνη ενός πλοίου, σημάδι ότι είναι καλοτάξιδος.

ΛΙΨ: Ο ερχόμενος από τη Λιβύη. (Νοτιοδυτικός, Γαρμπής)
Κρατάει την πρύμνη καραβιού και το οδηγεί.

Γυμνός και με τον μανδύα του γεμάτο ανοιξιάτικα λουλούδια εμφανίζεται ο δυτικός άνεμος Ζέφυρος, που είναι ευχάριστα ζεστός.

ΖΕΦΥΡΟΣ (Δυτικός, Πουνέντες) Ένας νέος σκορπίζει λουλούδια.

Ο κύκλος κλείνει με τον πιο αντιπαθητικό, τον βορειοδυτικό Σκίρωνα – όπως ο ληστής που σκότωσε ο Θησέας και είχε την έδρα του στη σημερινή Κακιά Σκάλα, επειδή πίστευαν ότι έπνεε από εκεί -, ντυμένο με βαριά ρούχα και ένα αγγείο αναποδογυρισμένο στο χέρι, καθώς ψυχρός τον χειμώνα και καυτός το καλοκαίρι αρρωσταίνει τους ανθρώπους.

ΣΚΙΡΩΝ: Ο ερχόμενος από τις Σκιρωνίδες πέτρες (κακιά σκάλα) Βορειοδυτικός, Μαΐστρος)
Σκορπάει καυτή στάχτη από ένα χάλκινο δοχείο.

Κάτω από κάθε φτερωτό ανάγλυφο άνεμο υπήρχε κι ένα ξεχωριστό ηλιακό ρολόι. 

Οι χαράξεις κάτω από τους ανέμους είναι τα ηλιακά ρολόγια του μνημείου.

Ο χρόνος όμως δεν σταματούσε όταν έπεφτε η νύχτα ή όταν υπήρχε συννεφιά. Για τον λόγο αυτό οι δυο πόρτες του Πύργου ήταν πάντα ανοιχτές ώστε να έχουν όλοι πρόσβαση στο υδραυλικό ρολόι που υπήρχε στο εσωτερικό του, όπως μαρτυρούν οι τριών διαφορετικών κατηγοριών εγκοπές που έχουν εντοπιστεί στο δάπεδό του.

Το 1967 ο Derek de Solla Price, καθηγητής της Ιστορίας των Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Yale και ο Joseph Noble, ιστορικός της Τέχνης, προσπάθησαν να αναπαραστήσουν την αρχική μορφή του μνημείου και τον τρόπο λειτουργίας του υδραυλικού ρολογιού.

ROBERT C. MAGIS (C) NATIONAL GEOGRAPHIC SOCIETY 1967, PP.593

Σύμφωνα με την αναπαράσταση αυτή στο κυλινδρικό πρόσκτισμα υπήρχαν δυο δεξαμενές, η μία ψηλότερα από την άλλη.
Το νερό από την πηγή της Κλεψύδρας, έφθανε στην επάνω δεξαμενή και από εκεί στην κάτω, όπου υπήρχε πλωτήρας συνδεδεμένος με μία λεπτή μπρούτζινη αλυσίδα.
Όπως αυτός ανέβαινε με τη στάθμη του νερού, κινούσε την αλυσίδα, η οποία με τη σειρά της περιέστρεφε ένα δίσκο ωρολογίου που βρισκόταν στο κέντρο του πύργου ανάμεσα σε αγάλματα του Ποσειδώνα, του Ηρακλή και του Άτλαντα.
Ένα μαρμάρινο παραπέτο, ύψους 0,90μ περίπου, προστάτευε το μηχανισμό του ρολογιού, που ήταν ανοιχτό μέρα και νύχτα.
Κάθε 24 ώρες άδειαζαν τη μικρή δεξαμενή και αυτό ισοδυναμούσε με κούρδισμα του ρολογιού.
Ένας σωλήνας έφερνε το νερό αυτό σε κρουνούς και σε σιντριβάνια μπροστά από το μηχανισμό του ρολογιού.

 ROBERT C. MAGIS (C) NATIONAL GEOGRAPHIC SOCIETY 1967, PP.593 

Υποθέτουμε ότι ο μηχανισμός αυτός καταστράφηκε κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες όταν ο Πύργος των Ανέμων είχε μετατραπεί σε εκκλησία ή σε βαπτιστήριο κάποιας άλλης γειτονικής εκκλησίας, ενώ στο χώρο έξω από την ΒΑ είσοδο του υπήρχε χριστιανικό κοιμητήριο.


Γύρω στο 1700 μετά την αποχώρηση του Μοροζίνη και την ανακατάληψη της πόλης από τους Τούρκους  μετετράπη σε τεκέ (τόπο προσευχής) των Δερβίσηδων, του Τάγματος των Μεβλεβήδων και ονομαζόταν τεκές του Μπραΐμη. Τότε μάλλον ανοίχτηκαν και τα παράθυρα.

«Ρωμαϊκή αγορά, Αέρηδες και Μενδρεσές»
Λιθογραφία του Γάλλου αρχαιολόγου Τεοντόρ ντυ Μονσέλ. 1845 (Μουσείο Μπενάκη)

Το Ωρολόγιον μαζί με τον παρακείμενο Μεντρεσέ (ιεροσπουδαστήριο των Μεβλεβήδων) ήταν, για έναν αιώνα, ο πόλος του πνευματικού Ισλάμ στο κέντρο του Ελληνισμού.

Διακρίνεται ο Μενδρεσές ο οποίος από το 1834 ως το 1913 που κατεδαφίστηκε χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή.Κωσταντίνος Αθανασίου, γύρω στα 1880  Αθήνα, Συλλογή Αντωνίου Σ. Μαΐλλη.

Αυτή η ιδιαιτερότητα του χώρου έσωσε το μνημείο από το Λόρδο Έλγιν που το 1805 είχε καταστρώσει σχέδια για τη μεταφορά ολόκληρου του κτηρίου στην Αγγλία. 

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας το 1828 το κτήριο παρέμεινε αχρησιμοποίητο. Ο λαός είχε την εντύπωση ότι επρόκειτο για ναό αφιερωμένο στον Θεό Αίολο, εξ ου και η ονομασία «Ναός του Αιόλου» καθώς και η ονομασία της κοντινής οδού. 
Τέλος, το 1843 έγινε χώρος φύλαξης αρχαιοτήτων, τα οποία το 1847 μεταφέρθηκαν στο νεότευκτο τότε Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

• Περισσότερα ιστορικά στοιχεία και φωτογραφίες εδώ 

arxaiologia.gr 

krasodad.blogspot.com

olympia.gr

 Περιπλανώμενος