0 Το συλλογικό υποσυνείδητο και ο Κ. Γιουνγκ

Ο Carl Jung το 1910.

Ο Καρλ Γιουνγκ, Ελβετός ψυχίατρος(1875-1961), ερευνώντας την εμφάνιση ορισμένων σταθερών μοτίβων στα όνειρα των ασθενών, που το περιεχόμενό τους βρίσκεται και στη βάση των μύθων, των θρησκειών, των έργων τέχνης κλπ, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτά αποτελούν πανανθρώπινα αρχέτυπα, αρχέγονες εικόνες από την κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας, αποτελώντας ένα συλλογικό ασυνείδητο που εντυπώθηκε στη δομή του εγκεφάλου και βρίσκεται στη βάση του ψυχισμού μας, αποτελώντας το θεμέλιο πάνω στο οποίο αναπτύσσεται ο ατομικός ψυχισμός.

Για τον Γιουνγκ ο ανθρώπινος ψυχισμός αποτελείται από το συνειδητό μέρος και το υποσυνείδητο. Το συνειδητό
μέρος αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου στις αποφάσεις που παίρνουμε. Βασικό ρόλο στις αποφάσεις μας παίζει το υποσυνείδητο που είναι συνεχώς ενεργό και είναι η μητέρα του συνειδητού...

Το ενδιαφέρον στην θεώρηση του Γιουνγκ βρίσκεται στην ανάλυση που κάνει για την δομή του υποσυνείδητου. Κατ' αρχήν δεν θεωρεί το υποσυνείδητο σαν ένα χώρο όπου απωθούνται οι καταπιεσμένες επιθυμίες, οι οποίες στη συνέχεια πιέζουν για να εκφρασθούν, αλλά ένα χώρο με την δική του αυτονομία, που προϋπάρχει του συνειδητού, οργανωμένο με βάση αυτές τις αρχέγονες εικόνες ή αρχέτυπα, που προέρχεται από την κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας. Έτσι θεωρώντας ως υποσυνείδητο όλη την περιοχή του αγνώστου στον ανθρώπινο ψυχισμό, το χωρίζει σε δύο μέρη. Το ατομικό υποσυνείδητο που περιλαμβάνει

απωθημένες οδυνηρές σκέψεις και συναισθήματα ή παραστάσεις που για διάφορους λόγους δεν συγκεντρώνουν την προσοχή του συνειδητού σε μια συγκεκριμένη φάση και έχει σχέση με την συγκεκριμένη ατομική δραστηριότητα του κάθε ατόμου. Όμως η δραστηριότητα του ατομικού υποσυνείδητου βασίζεται πάνω στο θεμέλιο αυτού που ονόμασε συλλογικό υποσυνείδητο, που έρχεται από την κοινή ιστορία, κληρονομιά όλης της ανθρωπότητας. Αυτό έχει την δική του γλώσσα και σύμβολα, είναι άγνωστο στο συνειδητό και ανάλογα με τις ατομικές εμπειρίες τα διάφορα τμήματά του αποκτούν διαφορετική σημασία και βάρος για τον καθορισμό της συμπεριφοράς μας. Ο δρόμος για να επικοινωνήσουμε μαζί του είναι τα όνειρα, οι ονειροπολήσεις, ο ελεύθερος συνειρμός, δηλαδή η συνειρμική σκέψη. Γι αυτό έδωσε βάρος στην ανάλυση των ονείρων αλλά και την συνειρμική σκέψη για να εντοπίσει, να αναγνωρίσει, αυτές τις αρχετυπικές εικόνες που παίζουν στον καθένα βασικότερο ρόλο στην συγκρότηση του ψυχισμού του.

Η οργάνωση, η γλώσσα του συλλογικού υποσυνείδητου, τα σύμβολά του, αποτελούν τις αρχέγονες εικόνες, τα αρχέτυπα. Προέρχονται δηλαδή από την περίοδο της ανθρωπότητας που ακόμη δεν είχε οργανωθεί ο λόγος με την μορφή της γλώσσας και κυρίαρχα σύμβολα ήταν οι εικόνες και ορισμένες βασικές κατηγοριοποιήσεις που έκανε ο άνθρωπος για την φύση, τον εαυτό και τους άλλους, συχνά πάνω σε διπολικές έννοιες όπως είναι το εμείς και οι άλλοι, άνδρας-γυναίκα, καλό-κακό, μητέρα-πατέρας αλλά και εικόνες όπως το παιδί, ο υπεράνθρωπος, ο ήρωας, ο δράκος, ο θεραπευτής, ο απατεώνας, το λιοντάρι κλπ. Επίσης εικόνες από τη φύση, όπως ήλιος, φεγγάρι, φωτιά, βουνό, ποτάμι κλπ ή και σύμβολα όπως ο κύκλος, το τρίγωνο ή επαναλαμβανόμενες καταστάσεις, όπως η γέννηση, ο θάνατος, η δοκιμασία, η αναγέννηση κλπ, που έχουν αποτυπωθεί και στους μύθους, στην τέχνη, στην λογοτεχνία, στις θρησκείες. Η διαμόρφωση του λόγου έγινε πολύ αργότερα με τις πολύ περισσότερες κατηγοριοποιήσεις, οι οποίες για να εκφρασθούν χρειάζονται τον λόγο αλλά οι αρχέγονες εικόνες παραμένουν μιας και είναι συνδεδεμένες με τα συναισθήματα και την κάλυψη των βασικών αναγκών. Πολλές από αυτές τις αρχέγονες εικόνες δεν είναι μονοσήμαντες. Για παράδειγμα το αρχέτυπο μεγάλη μητέρα περιλαμβάνει και το πρόσωπο που μας προσφέρει, όπως η μητέρα, στοργή και προστασία αλλά ταυτόχρονα μπορεί να είναι συνδεδεμένο με την εξάρτηση και τον θάνατο όπως και η μητέρα που δεν αποδέχεται την απεξάρτηση του παιδιού της από αυτήν. Ή η μητέρα γη που μας γεννά αλλά και ξαναγυρίζουμε με τον θάνατο σ' αυτήν. Ο πατέρας εκφράζεται στην αρχετυπική εικόνα αυτού που μας δείχνει τον δρόμο, μας καθοδηγεί και μπορεί να είναι ο σοφός γέρος, ο ίδιος ο πατέρας, ο δάσκαλος κλπ. Στο δίπολο που το ονόμασε άνιμα-άνιμους, εκφράζονται η θηλυκή πλευρά του εαυτού στους άνδρες και η ανδρική στις γυναίκες, ορίζοντας σε τέσσερα στάδια την ανάπτυξη των αντίστοιχων αντιλήψεων για το θηλυκό και το αρσενικό. Κεντρικό ρόλο στην συγκρότηση της προσωπικότητας παίζει το αρχέτυπο του εαυτού, η περσόνα, που αντιπροσωπεύει τον εαυτό μας όπως τον προβάλλουμε στον κόσμο και το δίπολό της, η σκιά, που αποτελεί την καταπιεσμένη πλευρά του εαυτού μας, που την έχουμε απορρίψει, συμβολίζει τις αδυναμίες μας και τους φόβους μας και δεν θέλουμε να την δείχνουμε στον κόσμο αλλά μας ακολουθεί σαν σκιά και η αναγνώρισή της σε άλλους μας προκαλεί ανησυχία ή θυμό.

Όλες αυτές οι αρχέγονες εικόνες είναι στενά συνδεδεμένες με τα βασικά συναισθήματά μας, την κάλυψη των βασικών αναγκών, αποτελούν το κοινό έδαφος πάνω στο οποίο αναπτύσσεται ο ατομικός ψυχισμός που παίρνει στον κάθε άνθρωπο την ιδιαίτερή του μορφή με βάση και τις ατομικές του εμπειρίες και προσδιορίζουν τόσο το ατομικό υποσυνείδητο όσο και την συνείδησή του.
Έτσι “το υποσυνείδητο δεν αποτελεί ένα υπόλειμμα του συνειδητού... υπήρχε πριν τον συνειδητό νου και είναι ανεξάρτητο από αυτόν”.

Οι περισσότεροι άνθρωποι αγνοούν αυτές τις ασυνείδητες πλευρές που καθορίζουν την συνειδητή τους δράση, θεωρούν ότι κάτι τέτοιο δεν υπάρχει. Όπως αναφέρει ο Γιουνγκ “το συνειδητό μας επειδή είναι ακόμα νεαρό, έχει την τάση να υποτιμά το ασυνείδητο”.
 Τα αρχέτυπα, σαν μορφές που καθορίζουν τη δράση μας, είναι απρόσιτα στην άμεση αντίληψη και γίνονται κατανοητά με την προβολή τους στην δράση και συμπεριφορά μας. Το βασικό καθήκον της ψυχοθεραπείας κατά τον Γιουνγκ είναι η αναγνώριση αυτών των ασύνειδων παραγότων και η αποκατάσταση των συνδέσεων ανάμεσα στα διάφορα επίπεδα του ψυχισμού.

Μπορούμε να πούμε ότι πράγματι το περιεχόμενο του συλλογικού υποσυνείδητου, αποτελεί ένα κοινό σε όλους τους ανθρώπους “εν δυνάμει” πρόγραμμα, που κληρονομούμε από την μέχρι τώρα εξέλιξη, το οποίο υλοποιείται, παίρνει έκφραση, από την αλληλεπίδραση με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, το οποίο είναι επίσης σε μεγάλο βαθμό κοινό αλλά ταυτόχρονα διαφορετικό για τον καθένα, δεν υπάρχει ποτέ ταύτιση, που οδηγεί στην ξεχωριστή ατομική έκφραση. Είναι νευρωνικά κυκλώματα που εκφράζουν “δυνητικά” προγράμματα, που θέλουν να εκφρασθούν. Η συλλογική κληρονομιά της ανθρωπότητας υπάρχει στον κάθε άνθρωπο και θέλει να εκφρασθεί. Αυτό αποτελεί και την κινητήρια δύναμη της ατομικής ανάπτυξης. Η πορεία ολοκλήρωσης της προσωπικότητας, η αυτοπραγμάτωση, κατά τον Γιουνγκ, δεν είναι τίποτε άλλο από την ολοκλήρωση του περιεχομένου του συλλογικού υποσυνείδητου, που για να γίνει πρέπει κατ' αρχήν να αναγνωριστεί.
 Αυτήν την κινητήρια δύναμη στον άνθρωπο, την παρομοίωσε με αυτό που βλέπουμε να γίνεται με όλες τις έμβιες μορφές, όπως για παράδειγμα ένα βελανίδι κρύβει μέσα του τις δυνατότητες να γίνει μια βελανιδιά και όταν βρεθεί στις ανάλογες συνθήκες, το κάνει, με βάση το “εν δυνάμει” πρόγραμμα που έχει μέσα του.

Έτσι τα αρχέτυπα αποτελούν προδιαθέσεις ανάπτυξης που αφορούν συνολικά τους ανθρώπους, υπερβαίνοντας την στενή προσωπική σφαίρα. Η ωρίμανση είναι ένα ξεδίπλωμα αυτών των αρχετύπων με μια προγραμματισμένη ακολουθία, που αποτελούν και τα στάδια της ανάπτυξης που είναι περίπου κοινά σε όλους τους ανθρώπους.

Για τον Γιουνγκ το αρχέγονο μέσο για δραστηριοποίηση των αρχετύπων και την ενοποίηση του εαυτού, ήταν οι μύθοι, οι θρησκείες, οι διάφορες πίστεις και οι τελετές που τις συνοδεύουν. Γι αυτό και η απόρριψή τους, χωρίς αυτό να συνοδεύεται από κάτι που να αντικαθιστά αυτή την λειτουργία, δημιουργεί προβλήματα συγκρότησης και προσανατολισμού του εαυτού.

ο C. Jung παιδί

Ο Γιουνγκ, όπως αναφέρει ο ίδιος, ήταν ένα ιδιαίτερα μοναχικό παιδί, σχεδόν αντικοινωνικό. Ο πατέρας του ήταν προτεστάντης εφημέριος με ισχυρή προσκόλληση στην θρησκεία, σε βαθμό που ο νεαρός Καρλ αντιδρούσε και είχαν έντονες διαφωνίες. Αυτός που όπως αναφέρει είχε μεγάλη επίδραση επάνω του ήταν ο παππούς του από την πλευρά του πατέρα του, γιατρός και πρύτανης του Πανεπιστημίου της Βασιλείας, που είχε μια βαθιά αλτρουιστική και ανθρωπιστική στάση. Επίδραση επάνω του είχε και ο παππούς του από την πλευρά της μητέρας του. Σαν πνευματικούς του πατέρες από τους οποίους επηρεάσθηκε περισσότερο στη σκέψη του, θεωρούσε τον Γκαίτε και τον Νίτσε. Η μητέρα του είχε μια παράξενη συμπεριφορά, με θρησκευτικά παραληρήματα, σε βαθμό που θεωρούσε ότι μετατρεπόταν τις νύχτες σε μάγισσα. Ο ίδιος είχε έντονες νευρικές διαταραχές, λιποθυμούσε συχνά σε συνθήκες πίεσης όταν ήταν παιδί, κάτι που το ξεπέρασε σε νεαρή ακόμη ηλικία λόγω της ισχυρής του θέλησης. Είχε επίσης και έναν έντονο φόβο, που τον συνόδευε και για αρκετά χρόνια μετά, ότι μπορεί να αναπτύξει σχιζοφρένεια. Ίσως αυτοί να ήταν οι λόγοι που αποφάσισε να σπουδάσει ιατρική και γρήγορα κατέληξε ότι έπρεπε να γίνει ψυχίατρος, σπουδάζοντας στην ιατρική σχολή της Βασιλείας. Παρ' όλα τα δύσκολα παιδικά του χρόνια, γρήγορα έγινε ένας ιδιαίτερα φιλικός και κοινωνικός νέος. Το 1903 παντρεύτηκε την Έμμα Ράουσενμπαχ, με την οποίαν έκαναν πέντε παιδιά.

Συνδέθηκε με τον Φρόιντ το 1906, για τον οποίο έτρεφε ιδιαίτερη εκτίμηση, και το ψυχαναλυτικό κίνημα, γρήγορα όμως εκδηλώθηκαν διαφωνίες μεταξύ τους και από το 1913 οι δρόμοι τους χώρισαν οριστικά, αναπτύσσοντας αυτό που ονόμασε αναλυτική ψυχολογία. Ο μεν Γιουνγκ θεωρούσε ότι η σεξουαλικότητα δεν είναι το κύριο κίνητρο στην ανθρώπινη συμπεριφορά, ο δε Φρόιντ θεωρούσε ότι οι απόψεις του Γιουνγκ είχαν ροπή προς τον αποκρυφισμό και ήθελε(ο Φρόιντ) η ψυχανάλυση να είναι ένα φρούριο ενάντια στον αποκρυφισμό, κάτι που ο Γιουνγκ δεν το δεχόταν στην βάση ότι η επιστήμη πρέπει να είναι ανοιχτή στα πάντα και δεν μπορεί να λειτουργεί σαν φρούριο. Τον Γιουνγκ πράγματι τον απασχολούσαν πολύ οι αντιλήψεις των αλχημιστών και πως αυτές συνδέονταν με την ψυχολογία, η μαγεία, όπως και η ανατολική φιλοσοφία. Θα μπορούσε να πει κανένας ότι και η μαγεία είναι μέσα στο συλλογικό μας υποσυνείδητο, αυτό που ο Γιουνγκ προσπάθησε να αναλύσει.

 http://petridis58.blogspot.com

Tο είδαμε ΕΔΩ

ΠΗΓΗ: Αφύπνιση Συνείδησης: Το συλλογικό υποσυνείδητο και ο Κ. Γιουνγκ http://afipnisoy.blogspot.com/2012/01/blog-post_3279.html#ixzz1jtjVfzqm